in memoriam

macide tanır, 1922

tomris oğuzalp, 1932

müslüm gürses, 1953

john tavener, 1944

mete uğur, 1934

elmore leonard, 1925

 hugo chavez, 1954

 roger ebert, 1942

tekin akmansoy, 1924

ruth prawer jhabvala, 1927

patrice chéreau ,1944

colin davis, 1927

stuart freeborn, 1914

ray harryhausen, 1920

metin serezli, 1934

 paolo soleri, 1919

walter de maria, 1935

 

sait maden, 1931

lou reed, 1942

otto sander, 1941

 

esther williams, 1921

perihan balcı, 1923

mehmet uluğ, 1959

joan fontaine, 1917

peter o'toole, 1932

 

peride celal, 1916

marshall berman, 1940

tuncel kurtiz, 1936

dimiter gotscheff, 1943

nelson mandela, 1918

 

mustafa sarı, 1986

mehmet ayvalıtaş, 1993

abdullah cömert, 1991

ethem sarısülük, 1987

 ali ismail korkmaz, 1994

medeni yıldırım, 1995

 

ahmet atakan, 1991 

hasan ferit gedik, 1992

NRW080 bilanço

müzik

.maria joao pires – ivan fischer – budapest festival orchestra ***** (23ekm, kölner philharmonie)

.uhuhboo project ***** (29ksm, café ada wuppertal)

.markus stenz – gürzenich-orchester köln ***** (10ksm, kölner philharmonie)

.balanescu quartet & félix lajko ***** (25ksm, opera barmen wuppertal)

.nicholas rimmer – ning feng – sebastian klinger ***** (06ekm, alfried krupp saal essen)

.hélene grimaud – jukka-pekka saraste – wdr sinfonieorchester köln ***** (19ekm, kölner philharmonie)

.savina yannatou & primavera en salonico ***** (01ara, skulpturenpark wuppertal)

.karen cargill – valery gergiev – london symphony orchestra ***** (10ksm, alfried krupp saal essen)

.ivan fischer – budapest festival orchestra ***** (08ara, alfried krupp saal essen)

.max raabe & palast orchester ***** (07ekm, historische stadthalle wuppertal)

.philippe jaroussky – nathalie stutzmann – orfeo 55 ***** (18ara, kölner philharmonie)

.lars vogt – markus stenz – gürzenich-orchester köln ****.5 (08ekm, kölner philharmonie)

.dorothea brandt – michel plasson – sinfonieorchester wuppertal ****.5 (20ekm, historische stadthalle wuppertal)

.nelson freire – marin alsop – orquestra sinfonica do estado de sao paulo ****.5 (09ekm, kölner philharmonie)

.susanna baca ****.5 (24ksm, skulpturenpark wuppertal)

.daniel barenboim ****.5 (17ara, kölner philharmonie)

.matthew trusler – victoria safronova – mika pohjonen – dmitry lavrov – chor des städtischen musikvereins zu düsseldorf – ari rasilainen – düsseldorfer symphoniker **** (13ekm, tonhalle düsseldorf)

.thomas hengelbrock – balthasar-neumann-chor **** (04ara, tonhalle düsseldorf)

.fazıl say – kristjan järvi – gstaad festival orchestra **** (08ara, kölner philharmonie)

.andreas grau & götz schumacher – gmd andrey boreyko – düsseldorfer symphoniker **** (17ksm, tonhalle düsseldorf)

.seda amir-karayan – katharina leyhe – henner leyhe – michael dahmen – philharmonischer chor köln – fleischmann choir cork/ireland – horst meinardus – neue philharmonie köln **** (03ksm, kölner philharmonie)

.katia guedes – lesley olsom – alexander babel – titus engel – kammerensemble neue musik berlin **** (26ekm, alfred krupp saal essen)

.kalevi kiviniemi **** (20ekm, st.andreas kilisesi düsseldorf)

.veronika winter – constanze backes – beat duddeck – raimund fürst – georg poplutz – nils giebelhausen – manfred bittner – markus flaig – jörg breiding – folkwang vokalensemble – johann rosenmüller ensemble ***.5 (26ekm, essen katedrali)

.sergey krylov – dmitry kitajenko – gürzenich-orchester köln ***.5 (28ekm, kölner philharmonie)

.johannes geffert ***.5 (13ekm, st.andreas kilisesi düsseldorf)

.gong myoung ***.5 (29ksm, café ada wuppertal)

tiyatro

.playing cards: hearts fortier-guerinik-grant-hughes-hunter-lepage-magni-normand/lepage ex machina ***** (04ekm, essen)

.der zerbrochene krug kleist/parizek düsseldorfer schauspielhaus ***** (18ekm, düsseldorf)
.jeder stirbt für sich allein fallada-perceval/perceval thalia theater ***** (21ara, hamburg)

.die ehe von maria braun maerthes-fröhlich-fassbinder/neumann schauspielhaus bochum ***** (27ekm, bochum)

.nora3 ibsen-jelinek/parizek düsseldorfer schauspielhaus ***** (17ekm, düsseldorf)

.kaos pirandello/ciulli theater a.d. ruhr ***** (13ara, mülheim).

.hamlet shakespeare-müller/klata schauspielhaus bochum ****.5 (28ksm, bochum)

.faust 1-3 goethe-jelinek/parizek düsseldorfer schauspielhaus ****.5 (08ksm, düsseldorf)

.clowns 2 ½ ciulli/ciulli theater a.d. ruhr ****.5 (22ekm, mülheim)

.der messias barlow/kölzow schauspielhaus bochum ****.5 (09ara, bochum)

.der gute mensch von sezuan brecht/sostmann schauspiel köln **** (29ekm, köln)

.wassa schelesnowa gorki/neumann schauspielhaus bochum **** (10ekm, bochum)

.peer gynt ibsen/voges schauspiel dortmund **** (17ksm, dortmund)

.stifters dinge goebbels **** (05ekm, duisburg)

.peer gynt ibsen/holm düsseldorfer schauspielhaus ***.5 (03ksm, düsseldorf)

.mutter kramers fahrt zur gnade nussbaumeder/götze schauspielhaus bochum ***.5 (06ksm, bochum)

.die zofen genet/weber düsseldorfer schauspielhaus ***.5 (18ksm, düsseldorf)

.der parasit oder die kunst sein glück zu machen schiller/erpulat düsseldorfer schauspielhaus ***.5 (14ekm, düsseldorf)

.metropolis lang-von harbou-gockel-schliesing/gockel theater bonn *** (19ksm, bonn)

.genesis bachmann schauspiel köln *** (15ara, köln)

.liliom molnar/paulhofer schauspielhaus bochum *** (05ksm, bochum)

.der streik rand-bachmann-gross/bachmann         schauspiel köln *** (15ekm, köln)

.kasimir und karoline von horvath/erpulat düsseldorfer schauspielhaus *** (21ekm, düsseldorf)

.das mädchen aus der streichholzfabrik kaurismaki-bösch/bösch schauspielhaus bochum *** (30ekm, bochum)

.1913.der sommer des jahrhunderts illies/buddeberg-kittstein theater bonn **.5 (13ara, bonn)

.die opferung von gorge mastromas kelly/ladwig schauspiel essen **.5 (13ksm, essen)

.brecht wächter/wächter theater oberhausen **.5 (12ekm, oberhausen)

.unter eis f.richter/martins beja düsseldorfer schauspielhaus **.5 (11ksm, düsseldorf)

.fräulein julie [applause!] stringberg-locher/locher theater bonn **.5 (20ksm, bonn)

.kippenberger! a.richter/a.richter schauspiel köln ** (16ara, köln)

.der schwarze schachtel bou khaled/bou khaled ** (12ara, mülheim)

.judith hebbel/paulhofer schauspiel köln ** (19ara, köln)

.der nackte wahsinn frayn/sanchez schauspiel köln ** (12ksm, köln)

.jesus christ superstar rice-webber/mehmert theater bonn *.5 (11ara, bonn)

.leonce und lena büchner/biel-zboralski theater bonn *.5 (26ara, bonn)

.macbeth shakespeare/engel schauspiel essen *.5 (26ekm, essen)

.im weissen rössl müller-charell-benatzky/weise düsseldorfer schauspielhaus * (02ara, düsseldorf)

bale/dans

.frühlingsopfer – dreiteiliger tanzabend von pina bausch (wind von west/der zweite frühling/das frühlingsopfer) bausch folkwang universität der künste essen-julliard school, new york-folkwang tanzstudios essen ***** (22-23-24ksm, wuppertal)

.nelken bausch tanztheater wuppertal pina bausch ***** (31ekm-01-02ksm, wuppertal)

.1980 – ein stück von pina bausch bausch tanztheater wuppertal pina bausch ***** (29-30ksm-01ara, wuppertal)
.vortex temporum de keersmaeker rosas & ictus ***** (06ekm, bochum)

.b.16 (afternoon of a faun – without words – nacht umstellt) robbins-van manen-schläpfer ballett am rhein düsseldorf-duisburg ***** (13ekm, düsseldorf)
.a louer carrizo-chartier peeping tom ****.5 (26ksm, ludwigshafen)

.wiesenland bausch tanztheater wuppertal pina bausch ****.5 (07-09ksm, wuppertal)

.sacre (fiat lux – rauschen – le sacre du printemps) de candia-zöllig-wigman tanztheater osnabrück-dance company theater bielefeld ****.5 (03ara, bielefeld)

.plan b bory-soltanoff cie 111 ****.5 (03ekm, düsseldorf)

.sweet mambo bausch tanztheater wuppertal pina bausch **** (15-16ksm, düsseldorf)

.bamboo blues bausch tanztheater wuppertal pina bausch **** (15-18ksm, düsseldorf)

.the oracle tankard **** (14ksm, düsseldorf)

.debout! delaunay ***.5 (16ksm, düsseldorf)
.cinderella celis aalto ballett ***.5 (10ara, essen)

.iTMOi akram khan akram khan company ***.5 (24ekm, düsseldorf)

.opus lifshitz circa-quatour debussy ***.5 (06ekm, düsseldorf)

.beauty remained for just a moment then returned gently to her starting position orlin moving into dance mophatong *** (16ekm, köln)

.b.17 (7) schläpfer ballett am rhein düsseldorf-duisburg *** (06ara, düsseldorf)

.shahrokh moshkin ghalam & barbad project *** (11ekm, köln)

.reverie nascimento **.5 (16ksm, düsseldorf)

.afro-dites/kaddu jigeen! g.-p.acogny cie jant-bi jigeen **.5 (07ara, düsseldorf)

.happy together riepe ben j. riepe kompanie **.5 (20ekm, düsseldorf)

.the smartphone project prioville-merighi fabien prioville dance company ** (14ksm, düsseldorf)

.the pin akika unusual symptoms ** (23ara, bremen)

opera        

.orlando furioso vivaldi/mahler theater bremen ***** (21ara, bremen)

.die zauberflöte mozart/kosky oper am rhein düsseldorf-duisburg **** (25ara, duisburg)

.macbeth verdi/hermann aalto musik-theater ***.5 (21ksm, essen)

.der freischütz weber/baumgarten theater bremen ***.5 (20ara, bremen)

.written on skin benjamin/szemeredy-parditka theater bonn *** (05ara, bonn)

kukla

.krabat bachleitner düsseldorfer marionetten-theater **** (20ekm, düsseldorf)

NRW079 pina bausch'la çayırda geçen dört saat: "1980"

arka sahnenin de en gerisindeki duvara ve yan sahnelerin arka duvarlarına kadar sahne göz alabildiğine açık, ve zemini çimen kaplı; gerçek çimen; salona girdiğinizde kokusunu alıyorsunuz; oyun başlayıp spotlar yandığında sahnenin üzerinde uçuşan küçük sinekleri görüyorsunuz.

ara dahil 3 saat 50 dakika boyunca bu çimenler üzerinde gelişen olaylara, durumlara, duygulara; ayrılıklara, hayretlere, sevinçlere, cilvelere, hüzünlere, kızgınlıklara tanık olacaksınız. iyisi mi koltuğunuzda şöyle rahatça bir geriye yaslanın; akşam uzun. ancak daha ilk anlardan rehavete kapılamayacaksınız: dansçıların hepsi, sıra olmuş şekilde, bir yandan gözlerinizin içine bakarak bir yandan da sadece eller ve kollarla tasarlanmış bir koreografiyi senkronize bir şekilde yaparak sizlerin arasına inip, kolonların etrafında dönüp, onlar için boş bırakılmış 5.sıradan diğer tarafa geçerek ve orada da salonunun kolonlarının etraflarında dönerek geçit töreni yapacaklar.

biraz sonra, lutz förster bir taraftan julie ann stanzak diğer yandan ellerinde kocaman birer tepsi, üzerinde fincanlar, süt, şeker ve demlenmiş çay; salona inip nazikçe soracaklar: “çay hazır! isteyen var mı?”; el kaldıran olmazsa üsteleyecekler: “çekinmeyin!”

el kaldıran seyircilere servis yapacaklar; şeker veya süt isteyip istemediklerini soracaklar; boş olan beşinci sıraya özellikle girmeden, salonun yan koridorlarında kalarak ortada oturan seyircilere fincanlar elden ele geçerek  ulaşacak; böylece içmeyenler de olaya dahil olacaklar.

“1980” pina bausch’un uzun yıllar hayat ve iş arkadaşı olmuş rolf borzik’in 1980 ocak’ında ölümünden sonra, onsuz tasarladığı ilk yapıt.

 

mechthild grossmann o günleri anlatıyor:

“rolf’un kanser olduğunu hepimiz biliyorduk, ama daha aralık ayında “keuschheitslegende”nin provalarında bütün enerjisiyle bizlerleydi, prömiyere yetiştirmek için kaç gece sahne zeminini kendisi boyamıştı. hastalığının ağırlaştığını anlamamışız, ocak ortasında bir anda hastaneye kaldırıldı ve beş gün içinde vefat etti. cenazeden sonra pina’yı yalnız bırakmamak için bir kaçımız onun evinde kaldık. pina o günlerin birinde “eğer şimdi yeni bir şey yapmazsam bir daha hiç bir şey yapamam” dedi; daha aralık’ta bir iş çıkarmış olmamıza rağmen, ertesi gün yenisi için çalışmaya başlamıştık.”

ve; adı konmamış, ortaya çıktığı seneyle anılan “1980” 18 mayıs’ta prömiyer yapar.

“1980”in sahne tasarımı peter pabst’a, kostüm tasarımı marion cito’ya ait. bausch ile borzik’in birlikte oluşturdukları sahne estetiği pabst ve cito’nun tasarımlarında devamlılık gösterir.
sahne doğal bir malzemeye kaplıdır (borzik’in toprak, kuru yapraklar ve su’yundan sonra pabst’ın çimeni); kocaman ışık spotları çimenlik arazinin iki tarafında görünmektedir; nasıl borzik “yedi ölümcül günah”ta bir sokağın mazgallarına varana kadarki bütün detaylarını sahneye taşımışsa, pabst da çimenlik alana mavi çöp torbaları yerleştirmeyi ihmal etmez.
cito ise, yıllarca asistanlık yaptığı borzik’in gece kıyafetleri ve takım elbiselerden oluşan gardrobunu koruyarak geliştirir.

“1980”de pina bausch’un bütün fetiş temaları mevcut:
çocukluk anıları, çocuk oyunları, ilüzyon, ayrılık ve ölümle başetme, yas, yalnızlık, temsil ile gerçeklik, bedenin parçaları, güzellik kıstasları, kimlik sorunsalı…

“1980” iki uç arasında durmadan gidip gelir:

dansçılar kadar seyircilerin de müthiş eğlendiği, dışa dönük, hareketli sekanslar ile melankolik, içe kapalı, dansçıların bir anda seyirciyi unutup sahne üzerinde kendi zamanlarını, kendi dünyalarını yaşadıkları sekanslar birbirini takip eder.

tiyatro oyuncusu mechthild grossmann, tekrar ettiği almanca tekerlemeyi anadilleri almanca olmayan dansçılara, her birinin önünde durup söyletmeye çalışırken gülmekten midenize sancı girebilir;

ya da dansçıların her biri sırayla, geldikleri ülkeyi üç kelime ile mikrofondan bağırdığında çok eğlenebilirsiniz (aida vanieri’nin “fellini, pasolini, tortellini”, mechthild grossmann’ın “schopenhauer, adenauer, beckenbauer” ve özgün hali avustralyalı merly tankard’a ait rolü oynayan, kendisi de avustralyalı olan julie shanahan’ın “kanguru, bumerang ve BEN!”i öne çıkar);

“over the rainbow” şarkısının judy garland tarafından söylenen iki ayrı versiyonunun çaldığı yaklaşık 10 dakikalık bir süreçte her bir dansçının çimenin farklı bir noktasına gidip, kah sandalye kah örtü kah masa üzerinde vücutlarının belli yerlerini güneşlenmek için açmaları ise salondan gülüşmeler, sonunda da alkış yükseltir (lutz förster’in üç battaniye kullanarak sadece poposu gözükecek şekilde kendini saklayıp yüzüstü yere yatması, mechthild grossmann’ın bir masanın üzerinde “olmayacak” pozisyonlara girerek güneşlemesi, julie shanahan’ın başta güneşlenmek için oturup giderek beyaz çarşaflarla vücudunu saklamaya başlayıp, sonunda beyaz çarşaflı bir arap kadını gibi, gözünde güneş gözlüğü elinde güneş şemsiyesi herkesin ortasında kalması);

julie shanahan’ın dünyanın sadece ondan ibaret olduğunu düşünen karakteri canlandırdığı sahnelerdeki enerjisi;

mechthild grossmann’ın lümpen bir erkek kılığına girip sahnede ve salonda gördüğü her şey hakkında yorumlar yapması (salona bakıp “üst balkonda çok güzel mangal yapılır”, seyircilerden birine dönüp “yanındaki senin karın mı? tamam canım, o kadar da yüzüne bakılmaz değil!”, iki lafının arasında durmadan zemindeki çimenlere laf atıp “ne fikir ama!” demesi) ve sözünü her seferinde “herrlich!” (fevkalade) diye bitirmesi;

erkek dansçılardan birinin kalabalık bir sahne sırasında elinde tuvalet kağıdı rulosu yer aradığını, en sonunda da sahnenin en arkasına gidip çömelip tuvaletini yapıyormuş gibi ve daha sonra da altını siliyormuş gibi yaptığını fark ettiğinizde;

bütün dansçıların sahnenin en gerisinden öne doğru gelirlerken lutz förster’in “herkes sol tarafa” demesiyle ilk anda grubun yarısının sola, yarısının ise sağa gitmesinin yarattığı komik şaşkınlık (provalarda yön belirtilirken avrupa sisteminde salonda oturan yönetmene/orkestra şefine göre, amerikan sisteminde ise sahnedeki sanatçıya göre direktif verilir; bausch bu sahnede belki de bu ikili durumu ortaya koymakatadır);

ve gerçek bir sihirbazın arasıra sahneye gelip ilüzyon numaraları yapması seyircilere hoşça vakit geçirtebilir…

ancak;

bir dansçının karşısında grup halinde duran diğer dansçıların teker teker onunla vedalaşmalarını;

gömme ritüellerini ve ölülerle oynanan oyunları;

yaşını başını almış bir cimnastikçinin sahnenin en gerisinde bir barın üzerinde yaşına rağmen zor hareketleri gerçekleştirmesini;

yaşlı bir kemancının hüzünlü bir şarkı çalmasını;

sahneye dağılmış dansçıların her biri kendi halinde vakit geçirmeleri (sanki mola almış gibi dinlenir, sigara içerken, birbirleriyle sohbet ederken); bu sırada sahnenin arkalarında bir yerde birisinin harmonyumda şarkılar çalmasını;

yapırın ilk sahnesinden sonuna kadar, ara ara bir erkek dansçının sahneye gelip, kucağındaki kocaman yemek kabından “bu anne için”, “bu baba için” diyerek kaşıkla mama yemesini;

ve helena pikon’un sahnede tek başına kalmış bir halde, çimen sulama hortumu altında ıslanarak, “1980”in tek solosunu dans etmesini seyrederken;
sahnenin en gerisinde çimenlerin üzerinde tek başına duran yavru geyiği fark ettiğinizde;

ve dansçılar seyirciye arkası dönük ve sıra halinde çok yavaş adım sahnenin gerisine doğru yürürken, lutz förster’in despotik sesiyle sırayla ismini bağırdığı dansçının korkularını söylediği ve
bu sekans sonunda sahne iyice karanlık olduğunda, dansçıların da sahnenin en gerisinde görünmez oldukları, ancak kaynağı belirsiz bir yönden bir-iki flaşın çakmasıyla sadece anlık görünür oldukları sahnede içiniz sızlayabilir…

bir erkek dansçının bir sandalyenin karşısına geçip ona bir insanmış gibi hitap ederek övgüler düzmesi;

bir kadın dansçının yaktığı çakmağa her üfleyip ateşi söndürdüğünde “happy birthday to ME” deyişi;

başka bir kadın dansçının “geçenlerden özel bir davet verdim, I (ben), MYSELF (kendim) and ME (beni/bana); ME bütün içkileri içki, MYSELF keki bitirdi, I MYSELF’e kanepeleri uzattı” deyişi;

dansçıların birbirlerini “ezerek” mikrofona vücutlarındaki ameliyat izlerini saymaları;

lutz förster’in bir türlü bir battaniyeye sığamayışı (ya ayakları dışarda kalır, ya da omuzları) ise size gülümsetebilir ama aslında içinizi acıtmaktadır…

lutz förster’in bir bebek gibi çimenin üzerine serili tüylü bir battaniyeye çırılçıplak yüzüstü yatıp, elinde oyuncak, bacaklarını ileri geri oynatırken, mechthild grossmann’ın elinde fotoğraf makinası, förster’i yukarıya doğru baktırmaya çalışması ne kadar komikse, bir o kadar da hüzün verici aslında.

(seyirciler belki förster’i bu sahnede 1980 yılında izlediklerinde sadece gülüyorlardı; ancak förster’in bu sahneyi şimdilerde, yani 60 yaşının üstündeyken oynaması, çocukluk ile yaşlılık arasındaki makasın açıldığını daha da belirginleştiriyor ve belki de bausch’un “1980”de anlatmaya çalıştığı şeyleri daha net ortaya çıkarıyor.)

pina bausch “1980”de çocukluk ile yaşlılık, geçmiş ile şimdi arasında mütemadi bir yolculuğa çıkarıyor seyirciyi; ancak bu yolculuk çizgisel değil, dairesel, döngüsel.

bir kadın dansçı elinde beyaz bir mendil “ich bin müde, ich bin müde” (yoruldum, yoruldum) diyerek koşar adım daireler çizmeye başlar, ama söylediğinin aksine koşusu oldukça dinamiktir; ne zaman 5-6 kere döner, sesi kesilmeye, nefes nefese kalmaya başlar, ağzından çıkan gerçekleşmiştir, yorulmuştur; tam o sırada bir erkek dansçı gelir, onu sırtına alır ve koşmaya başlar, kadın dansçı da yeniden mendilini sallayarak “ich bin müde” demeye başlar, ancak yine yorulacaktır; kaçınılmazdır…

bausch “1980”de sanki kendi eski yapıtlarıyla da sessiz sedasız ilişki kurmaktadır:
“orpheus und eurydike”deki ölüm ritüeli “1980”de tekrar edilir sanki: biri erkek diğeri kadın iki dansçı çimenlerden bir-iki sırayı kaldırırlar, sonra elleriyle alttaki zemini temizlerler (belki de toprağı kazıyorlardır); kadın dansçının ayaklarının altına bir kumaş parçası yerleştirirler, erkek dansçı kadının bedenini kollarından tutarak zeminle yaklaşık 60 derece açı yapacak şekilde sürükler, döndürür, çevirir.

“kontakthof”ta topluluğun sahne önünde sıra olup vücutlarını önden, yandan, arkadan sergiledikleri, dişlerini gösterdikleri sahnenin bir benzeri de “1980”de gerçekleşir: önce kadın dansçılar, ardından erkek dansçıların da eklenmesiyle sahne önünde safları sıkışık bir sıra olurlar ve  herkes kıyafeti sıyırırarak sağ bacağını sergiler.

 

prömiyerinden sonraki ilk yıllarda tanztheater wuppertal’in turnede en çok oynadığı yapıtlardan biri olan “1980” en son 2001 yılında atina’da sahnelendikten sonra ilk defa 2012’in nisanında wuppertal’de tekrar programa alındı.

19 kişilik kadrosunda, özgün kadrodan dört dansçı/oyuncu (lutz förster, mechthild grossmann, jean-laurent sasportes ve nazareth panadero) hala sahneye çıkıyorlar.

“1980” kasım 2013’de dört akşam kapalı gişe wuppertal gösterilerinden sonra 2013-14 sezonu içinde nîmes ve londra’ya turneye gidecek.

NRW078 faşist rejime başkaldırı hikayesi: "jeder stirbt für sich allein"

noel sırasında köln’den kuzeye, bremen’e kadar uzanınca, bir akşam da hamburg yapıp; 2013’de hem alman tiyatroları buluşmasında hem de faust ödüllerinde en iyi yapım ve en iyi sahne tasarımı ödüllerini almış “jeder stirbt für sich allein” adlı oyunu izleme imkanı yarattım kendime.

almanya’nın en iyi tiyatro topluluklarından hamburg thalia theater yapımı olan oyun, yönetmen luk perceval tarafından hans fallada’nın romanından uyarlanmış.

fallada ikinci dünya savaşı dönemi almanyası’nı bütün çıplaklığıyla gözler önüne seren romanlarıyla ünlü; bunlardan en tanınanı “küçük adam ne oldu sana” istanbul sahnelerinde de oynandı. “jeder stirbt für sich allein” (herkesin ölümü kendine) almanya’da yakın zamanda eksiksiz (fallada’nın hayattayken içinden çıkardığı bölümler eklenerek) yeniden yayımlanmış; perceval’in uyarlaması da bu versiyondan.

fallada’nın yaşanmış bir hikayeden esinlendiği romanın konusu kısaca şöyle: önceleri hitler’e güven duyan bir karı-koca, oğullarını savaşta kaybettikten sonra, gerçekleri görmeye başlarlar ve berlin’in kritik yerlerine insanların görüp okuması ve yaymaya devam etmesi için kartlar bırakmaya başlarlar. kartların üzerinde örneğin: “hitler benim oğlumu öldürdü, sıra sizinkinde” gibisinden sözler yazmaktadır. polis harekete geçer, bir cadı avı başlar ve sıradan bir vatandaşın ihbarı sonucunda karı-koca yakalanırlar, hapse atılırlar ve sonunda da idam edilirler.

255 dakika süren oyun sadece tek bir masa ile oynanıyor; sahne bomboş!

en geride, yukarıya doğru gözden kaybolacak kadar büyük bir yüzey asılı; biraz dikkatli bakınca bunun bir şehir maketi olduğunu, eğer tanıyorsanız da berlin’in maketi olduğunu anlıyorsunuz; ancak makette bir gariplik de fark ediyorsunuz; zemine dayandığı noktada küçük ev eşyaları yığılmış; her yeni perdede de bu eşya yığını çoğalıyor.

oyun broşürünü okuyunca tahminimde yanılmadığımı anlıyorum: maketteki binalar için maket malzemesi (karton, ahşap, vb.) değil, insanların gündelik hayatlarında kullandıkları eşyalar kullanılmış.

bu yüzey dışında, dediğim gibi sahnede hiç bir dekor yok; bir masa dışında. ve tabii, o masa her şey ve her mekan oluyor: masa, büro, tuvalet, pencere, kapı, hastane, hücre, orman, at arabası, hapishane,…

tabii, bu “dekorsuz” sahnelemede ışık ve müzik tasarımı çok önemli. Işin ilginç yanı, yönetmenin bu iki öğeyi de çok minimal kullanmış olması. ışık ve müzik sadece gerekli anlarda, duyguların altını çizmek, atmosferi güçlendirmek için kullanılıyorlar.

luk perceval’in mizanseninde, tiyatroyu tiyatro yapan bütün “yan” öğeler en aza indirgenmiş ve en temel iki öğe en ön plana çıkarılmış: metin ve oyuncular.

başroldeki dört oyuncu dışında diğer oyuncular bir kaç rolü birden oynuyorlar.

dekor olmayınca sahnede sadece “oyuncuları” izliyorsunuz! hepsi birbirinden iyiler! salon, öyle bir kara kutu veya depodan dönüştürülmüş bir mekan değil; anlı şanlı, 1000 kişilik thalia tiyatrosu, yani büyük bir salon; ancak hiç bir oyuncu salon büyük diye “bağırarak” oynamıyor! hatta, bazı sahnelerde özellikle kısık sesle, sakince, yavaşca oynuyorlar.

“jeder stirbt für sich allein” tam bir tiyatro şöleni.

NRW077 psikolojik gerilim tadinda bir opera: "orlando furioso"

istanbul'da barok opera izleme şansımız pek olmuyor. istanbul operası'nda en son üç-dört yıl önce gluck'un "orfeus ve eurydike"si sahnelenmişti sanırım.
almanya'nın kuzeyinde, bremen operası'nda vivaldi'nin "orlando furioso"sunu seyretme şansım olunca, kaçırmadım.

"deli orlando" olarak çevrilebilecek opera, aşkına cevap alamayınca, bir de üstüne, sevdiği tarafından kandırılınca deliye dönen şövalye orlando'nun hikayesini anlatıyor.
vivaldi'nin yaklasik 400 yıl önce yazdığı opera, hikayesiyle o kadar güncel ki: protagonistlerin hepsi kendi iç dünyalarında yalnızlar aslında; hiçbiri sevdiği kişiden karşılık görmüyor; yalnız ve sevgisizler. bir tek, orlando'nun aşık olduğu angelica ile, angelica'nın sevgilisi medoro'nun arasındaki aşk karşılıklı; zaten orlando'nun delirmesine neden olan da onların orlando'yu kandırıp gizlice evlenmeleri.

vivaldi'nin yedi başrolü; bir soprano ve bir bass dışında kontroalto ve kastratlar icin yazdığı opera, 20. yüzyılda genellikle seslerde yapılan düzenlemeyle bariton, soprano ve tenorlara uygun hale getirilerek sahneleniyor.
mizansen de bu düzenlemeye uygun olarak; geleneksel değil, cağdaş. sahnede barok tarzda dekorlar, kostümler yerine; hikayenin psikolojik tarafını ön plana çıkaran bir sahnelemeye gidilmiş. labirent gibi koridorları olan bir otel dekorunda, kimse sevdiğine kavuşamıyor, yetisemiyor; sevdiğini yakalayamıyor.
orlando'nun, aldatıldığını fark ettiği kritik andan itibaren ise, stanley kubrick'in "shining"ne benzer bir şekilde, gerilim artıyor; sahneleme bir gerilim-korku filmi atmosferine bürünüyor. operanın özgün halinin mutlu sonuyla (orlando, aşıkları affeder) ters orantılı olarak bu yorumda orlando angelica'yı öldürüyor.
sahnedeki herseyin, aslında orlando'nun hayalgücünün ürünü olduğu varsayımından hareketle önce dekor yapıbozuma uğruyor ve sona doğru esas sürpriz geliyor: tam delilik anında orlando orkestra çukuruna inip önce müzisyenlerden birinin çalgısını kırıyor, diğerlerini korkutup kaçırıyor; en sonunda tek başına cembalo'nun üzerine yığılmışken, uzaktan gelen flüt sesiyle perde kapanıyor.

başroldeki orlando, bariton martin kronthaler tarafindan yorumlanıyor. kronthaler, neredeyse üç saatlik opera sürecinde masum ve heyecanlı aşıktan gözlerini kıskançlık bürünüş deliye mükemmel bir şekilde geçiyor. sadece sesiyle ve müzikal yorum kabiliyetiyle değil; çoğu şancıda maalesef günümüzde hala olamayan güçlü oyunculuğuyla kronthaler orlando'nun delirmesini inanılır kılmayı başarıyor.

theater bremen yapımı "orlando furioso", doğru bir sekilde yapıldığında (hikayeyi, müziği doğru "okumak") operada çağdaş sahnelemenin ne kadar etkileyici ve başarılı olabileceğinin en iyi örneklerinden biri.

NRW076 the room with the view - aralık