fas günlükleri 14: atlas dağları - tizi n'tichka geçidi

yaklaşık 20-25 yıldır hayalimde olan fas seyahatinin esas nedeni atlas sıradağları'ndaki yerleşimler, özellikle de kasbahlar idi. bizim 10-12 günlük bir zamanımız yoktu, olsaydı atlas sıradağları'na 2-3 gün ayırmak, dolayısıyla burada konaklamak da isterdim. 9 günlük ve tek defada bütün fas'ı gezmeye odaklanmış seyahatimizde buraya maalesef bir gün ayırabildik.

marakeş varzazat arasında 

kırmızı: gidiş güzergahımız 

yeşil: dönüş güzergahımız

turuncu: tizi n'tichka geçidi

mavi: ounila vadisi

tek gün ayırdığımız için paylaşımlı/ortak tura yazılmadık, görmek istediğimiz rotadan gidip, görmek istediğimiz yerlere uğramak için özel tur ayarladık. biraz pahalıya mal oldu; değdi mi, değdi.

şöförümüz çok düzgün bir gençti; nerede durmak istersek durdu, fotoğraf çektik, hangi yoldan gitmek istersek oradan gitti, herhangi bir şekilde bizi kazıklamaya çalışmadı. böylesine fas'ta çok ender rastlanıyor. hatta tur şirketiyle ilgili onu aşan sorunlarda bile bizimle birlikte üzüldü ve çözüm üretmeye çalıştı. şöförümüz ve araba iyiydi ama tur şirketinin ayarladığı diğer başlıklar (öğle yemeği, ait benhaddou köyünü gezdiren özel rehber) fiyaskoydu.

biraz cesaretli olup kendimiz araba kiralasaydık, belki daha iyi olurdu. yollardan ve faslı şöförlerden biraz tırstığımız için bunu yapmadık; yollar iyiydi aslında, ama yerli şöförlerden tırsmakta haklıymışız.

marakeş'ten çıkıp varzazat ve devamında sahra çölü tarafına gitmek için atlas sıradağları'nı aşmalısınız. dağları aşmanızı sağlayan yol sizi tizi n'tichka geçidinden geçiriyor. burası 2200 metrelik rakımıyla bütün kuzey afrika'daki en yüksek geçitmiş. zaten adı üstünde: tizi n'tichka berberi dilinde "zorlu dağ otlakları" demekmiş.

tabii ki geçidin en üst konumunda hediyelik eşya ve taze kahve satıcıları var. fotoğraftakiler içleri kristalli mineral taşlar 

o kadar yüksekteydik ki aşağıdaki koyun sürüleri ancak çizgi şekinde gözüküyordu, o da çok dikkatli bakıyorsanız. ben fark etmemiştim, arkadaşım gösterdi

sabahleyin giderken ve akşamleyin dönerken aynı noktada

akşamki manzara

.

sabahleyin varzazat'a doğru giderken, tizi n'tichka geçidinden hemen sonra telouet kasbahını gezmek üzere anayoldan ayrıldık, ounila vadisine girdik

artık ilk kasbahı göreceğimiz telouet köyüne yaklaşmıştık...

31 MAYIS

2013 gündüz bir seansta phia ménard'ın sihirli güzellikteki gösterisi l'apres-midi d'un foehn'ü paris'te théâtre silvia-monfort'ta arkadaşlarımla tesadüfen seyrettik ve büyülendik

2013 akşamleyin charlie chaplin'in kızı ile damadı victoria chaplin & jean-baptiste thierrée'nin sahneledikleri le cirque invisible adlı gösteriyi paris'te théâtre rond-point'da seyrettik

30 MAYIS

1962 benjamin britten'in war requiem adlı yapıtının dünya prömiyeri coventry katedrali'nde gerçekleştirilmiş 

1967 gabriel garcia marquez'in yüz yıllık yanlızlık adlı romanı buenos aires'te yayınlanmış

1992 marcel marceau'yu istanbul'da atatürk kültür merkezi büyük salon'da seyrettim

1997 heiner müller rejisiyle berliner ensemble'dan bertold brecht'in arturo ui'nin önlenebilir yükselişi adlı oyununu istanbul atatürk kültür merkezi büyük salon'da seyrettim

2003 pina bausch'un istanbul'dan esinlenerek tasarladığı nefes adlı gösteriyi, davetliler için sahnelenen istanbul prömiyeri sonrasındaki akşam istanbul atatürk kültür merkezi büyük salon'da büyük bir hayranlıkla seyrettim. nefes'in ilerleyen iki akşamki gösterimlerine de gittim. daha sonra 2004'te wuppertal'de bir kere ve 2010'da avrupa kültür başkenti olduğunda istanbul'da iki kere daha, toplamda altı kere seyrettiğim nefes pina bausch'un topluluğundan en çok seyrettiğim yapıttır

2004 istiklal caddesi üzerindeki narmanlı han'da emre koyuncuoğlu'nun home sweet home adlı yere özgü gösterisini seyrettim

2008 istanbul atatürk kültür merkezi'nde, yaklaşık 13 yıllık çürümeye terkedilişi öncesindeki son gösteri olarak büyük salon'da kirsten dehlholm'un yönettiği atmosferik operation: orfeo adlı gösteriyi seyrettim

2013 ballet russes tarafından ve nijinsky koreografisiyle ilk sahnelenişinin 100. yılında, ilk sahnelendiği paris'te théâtre des champs-elysées'de, bu sefer mariinsky tiyatrosu balesi tarafından rekonstrüksiyonu ve sasha waltz'in yeni koreografisi aynı akşamda arka arkaya sahnelenen igor stravinky'nin kült yapıtı le sacre du printemps'ı arkadaşlarım burcu, gizem, ayşe ve selim'le seyrettim

2014 sidi larbi cherkaoui'nin milonga adlı gösterisini zorlu performans sanatları merkezi'nde seyrettim

fas günlükleri 13: marakeş - müzeler

marakeş'te oldukça müze var. rehber kitaplara baktığımızda en çok tavsiye edilenin fotoğraf müzesi olduğunu gördük. marakeş'teki otelimize yerleştiğimizde de şehri bize tanıtan görevlinin bahsettiği müzelerin başında o geliyordu, ama pek fotoğraf müzesi meraklısı olmadığımız için oraya gitmedik.

marakeş'te üç müze gezdik: biri pierre bergé berberi sanatı müzesi ki ondan önceki yazımda bahsetmiştim, ikincisi çağdaş mimarisi olduğu için merak ettiğim yves saint laurent müzesi ve üçüncüsü haftada üç akşam gerçekleştirilen geleneksel müzik konserlerinden birine biletimizi olduğu için müzik müzesi.

yves saint laurent müzesi studio KO tarafından tasarlanmış ve 2017 sonbaharında açılmış; öyle büyük bir müze değil, geçici sergi salonu çok küçük, kalıcı sergi salonu sınırlı, müzenin salonlarındaki ve hollerindeki sergileri hakkıyla gezmek tutsa tutsa ancak bir saat tutuyor. 

kalıcı sergi salonunda yves saint laurent'nin tasarladığı elbiseler mankenlere giydirilmiş olarak sergileniyor, oditoryum holündeki iki duvarda ise laurent'nin bale ve tiyatro gösterileri için tasarladığı kostüm ve sahne tasarımlarının eskizleri asılı. oditoryumda laurent'nin hayatını anlatan bir belgesel dönüyor, ara sıra akşamları burada sinema gösterimleri ve konserler düzenleniyormuş, biz maalesef denk gelmedik. müzenin, havuzu seyreden hoş, keyifli bir kafesi var. (orada yediklerimizi yemeklerle ilgili hazırladığım yazıda paylaşacağım)   

       

.

marakeş'in moussaine semtindeki müzik müzesi aynı zamanda moussine müzesi olarak da geçiyor, çünkü müze 17.yy'dan kalma bir riad'ın içine kurulmuş. burası tarihi bir yapı olmasının yanısıra müzeye dönüştürülmeden önce fas'ın önemli ressamlarından abdelhay mellakh'ın da evi ve stüdyosuymuş, dolayısıyla kaynaklarda buradan dar mellakh olarak da bahsediliyor.

 

 

geleneksel müziklere meraklı birisi için bu müze bulunmaz nimet. fas ve yakın çevresine, yani kuzeyde endülüs, güneyde sahra coğrafyasına dair müzik ile ilgili ne varsa burada sergileniyor; çalgılar, yazılı ve görsel kaynaklar, video ve ses kayıtları. hakkıyla gezmek için en az iki saat gerekiyor. 

haftanın üç akşamı müzenin özgün hali korunmuş baş odasında (ki fotoğrafı yazının en başında) geleneksel müzik konserleri düzenleniyor. biletinize isterseniz çay ve kuru pasta ikramı, isterseniz akşam yemeği dahil edebiliyorsunuz. konserler yaklaşı bir saat sürüyor. tek sorun, konserde çıkacak topluluğun dolayısıyla müzik türünün önceden bilinemiyor olması. bizim akşamda sahra coğrafyasından, afrika kökenli köle müziği icra edildi. endülüs müziği konserine denk gelmeyi tercih ederdik.

29 MAYIS

1453 konstantinopel düşmüş

1913 igor stravinsky'nin ballets russes için bestelediği le sacre du printemps adlı bale müziğinin dünya prömiyeri vaslav nijinsky'nin koreografisiyle paris'te théâtre des champs-élysées'de gerçekleştirilmiş

1997 giorgio strehler rejisiyle piccolo teatro di milano topluluğundan marivaux'nun köleler adası oyunu harbiye muhsin ertuğrul sahnesinde seyrettim

1998 stephane braunschweig rejisiyle centre dramatique national d'orleans topluluğundan brecht'in kentlerin ormanında adlı oyunu istanbul atatürk kültür merkezi büyük salon'da seyrettim

2004 sultanahmet'teki büyük bizans sarayı kalıntılarında damla hacaloğlu'nun gökkuşağı adlı gösterisini seyrettim

2006 mahir günşıray'ın tiyatro oyunevi yapımı olarak lorca metinlerinden yola çıkarak sıra gecesi mantığında sahnelediği ay, aşk, ölüm adlı göstetiyi istanbul atatürk kültür merkezi büyük salon'da seyrettim

2014 thomas ostermeier'in schaubühne yapımı olarak ibsen'den uyarladığı bir halk düşmanı'nı harbiye muhsin ertuğrul sahnesinde seyrettim

28 MAYIS

-585 güneş tutulması gerçekleşmiş; yunan filozof thales'in öngördüğü gibi lidyalıların medler'le savaş halindeyken ateşkese yol açmış (bu tarih diğer tarihlerin hesaplandığı önemli tarihlerden biri)

2011 pina bausch'un two cigarettes in the dark adlı enfes yapıtını wuppertal'de opernhaus barmen'de üst üste iki akşam seyrettim

2013 istanbul'da taksim gezi parkı için hazırlanan kentsel gelişim planına karşı çıkmak amacıyla düzenlenen, daha sonrasında ifade özgürlüğü, medya sansürü, otoriteryanizm gibi toplumsal sorunlara karşı sivil ve barışçıl bir protesto hareketine dönüşen gezi parkı direnişi başladı

2014 sahne tasarımını yaptığım ilk gösteri olan gizem bilgen'in hiatus isimli dans gösterisinin dünya prömiyeri karaköy ikinci kat'ta gerçekleşti

fas günlükleri 12: marakeş - bahçeler

marakeş'te, arkasında atlas dağlarıyla şehrin silüetini hakkıyla görebileceğiniz tek yer burası: le jardin secret (gizli bahçe)'nin kulesi. çünkü marakeş'te çıkılmasına izin verilen tek kule burası. 

bahçenin adı gizli ama kendisi değil. burası harabe bir alanmış; yakın bir tarihte bir girişimci almış (ya da kiralamış bilemiyorum), içindeki bazı yapıları restore etmiş, bazılarını eklemiş, olmayan bahçe için bir peyzaj düzenlemesi yapmış (aşağıdaki fotoğraflarda görülen yetişkin zeytin ağaçları buraya taşınmışlar, yani burada yetişmemişler), çardak, havuz gibi serinletici öğelerle zenginleştirmiş ve ücretli olarak kullanıma açmış. 

evet, bir ücret karşılığında girip burada vakit geçirebiliyorsunuz. içeride geçici bir sergi mekanı, bir alış veriş dükkanı, marakeş'in su sitemini anlatan bir kalıcı sergi mekanı ve yeme-içme yerleri var. ama neyse ki abartılı değiller, yani atmosfer sakin ve gürültüsüz. 

az önce bahsettiğim kuleye ek bir ücretle çıkılıyor; saat başı ve yarım saatlerde, bir görevli eşliğinde. o size bilgiler de veriyor; bulgari'nin sahiplerinin ayda bir gelip parti yaptıkları evi merak ediyorsanız tabii...

.

marakeş'te ücretli girdiğiniz, hele ücret de veriyor olsanız öyle kafanıza göre gittiğiniz gün ve saatte kapıdan giremeyeceğiniz bir bahçe var: jardin majorelle. bu, öncekinin aksine yeni bir bahçe değil, hatta bu yıl, yani 2024'te 100. yılını kutluyor. 

bu bahçeyi fransız ressam jacques majorelle 1924'te oluşturuyor, ancak burası majorelle öldükten sonra ihmal ediliyor, ta ki yves saint laurent ile pierre bergé burayı keşfedip satın alıncaya kadar. o zamandan beridir de burası belki de majorelle hayattayken bile olmadığı kadar görkemli bir bahçeye dönüştürülmüş durumda; özellikle kaktüs çeşitleri göz alıcı.

bahçenin içindeki majorelle'in villası günümüzde pierre bergé berberi sanatı müzesi olarak işlevlendirilmiş. zengin bir koleksiyona sahip müze, villanın sadece zemin katını kullanıyor ki, bu katın bir kısmı da küçük bir kitabevi. koleksiyon çok zengin ama sergileme mekanı oldukça sıkışık.

internetten jardin majorelle, berberi sanatı müzesi ve buradan çıkıldığında aynı sokak üzerinde iki dak. yürüme mesafesinde olan yves saint laurent müzesi için kombine bilet alınabiliyor. üçünden en rağbet göreni bahçe; hak ediyor da, hele de kaktüs manyağıysanız. değilseniz de oluyorsunuz!

 

yves saint laurent her yıl "love" temalı bir kart tasarlıyormuş. tabii ki kendi doğum yılıma ait olanla bir poz vermesem olmazdı; gönlüm başka yılların tasarımlarını daha çok sevmiş olsa da...