bahar ayini 100 / 6

(çizim: valentine gross, 1913)

bugün, 29 mayıs "bahar ayini"nin ilk sahnelenişinin 100. doğumgünü.
bu akşam ve takip eden iki akşam, ilk sahnelenişin gerçekleştiği paris theatre champs-elysees'de özel bir program gerçekleşiyor: valery gergiev yönetimindeki st. petersburg mariinski tiyatrosu balesi ve orkestrası önce nijinski'nin koreografini sunacaklar, ardından sasha waltz'in dansçılarının da katılımıyla sasha waltz'in mayıs başında st.petersburg'da prömiyeri yapılan "le sacre" yapıtının fransa prömiyeri gerçekleşecektirecekler.
arte'si olanlar televizyondan, interneti olanlar arte live'dan bu akşamki gösteriyi türkiye saati ile 21:50'den itibaren ek belgeseller ve filmlerle de zenginleştirilmiş şekilde naklen izleyebilirler.

akşamın öncesinde, nijinski'nin "bahar ayini" koreografisine daha yakından bir bakış :

nijinski  1911 yılında verdiği bir röportajda isodora duncan’ın hayranı oldığunu belirtmiş. zaten koreografi tasarlarkenki çalışma tarzı olarak da duncan'ın metodundan esinlenmiş.
"bahar ayini" nijinski'nin ikinci koreografisi. ilkini de ikincisi gibi ballet russes (rus baletleri) için tasarlamış. nijinski'nin ilk koreografisi, claude debussy'nin müziği üzerine hazırladığı “bir kır tanrısının öğleden sonrası” (l'après-midi d'un faune). duncan'ın tasarım metodunu ilk defa bu yapıtta denedikten sonra, geliştirerek "bahar ayini"nde tekrarlar.
kızkardeşi nijinska da, "bahar ayini"nden bir kaç yıl sonra tasarlayacağı, stravinski'nin müziğini kullandığı “düğün” (les noces) koreografisinde aynı metodu izlemiş.

aynı zamanda modern koreografinin de başlangıcını oluşturan bu metodta, koreograf hareket tasarımını solodan topluluğa doğru çalışır. koreografik malzeme önce tek bir dansçı ile çalışılarak ortaya çıkarılır; postürler ve bunlardan üretilen jestler belirlenir. ardından bu postürler ve jestler topluluk danslarının biçimlerine ve topluluğun sahne mekanında tanımlayacağı geometrik örüntülere genişletilir.
nijinski’nin yaratıcılığı; koreografisine temel oluşturacak postürleri belirlerken yürümek, zıplamak, koşmak gibi basit ve günlük hareketlerden yola çıkarak, bu hareketlere getirdiği belirli sınırlamarlarla koreografinin zorluk derecesini arttırmasıdır.
“bahar ayini”ndeki zorluk derecesi nijinski’nin dansçı bedenini bir blok olarak kullanması, bedeni bir bütün olarak hareket etmek zorunda bırakmasıdır. örneğin, "bahar ayini"nin doruk noktasını oluşturan “seçilmiş bakire”nin solosunun bir bölümünde dansçı başı yana eğik, kolları dirseklerden bükülü iki yana açık, ayaklar yana bakar şekilde dizler kırık olarak bulunduğu noktada postürünü bozmadan yukarıya zıplamak zorundadır.
nijinski'nin bedeni bir blok olarak kullanmasını "heykelsi" olarak yorumlayanlar vardır. kardeşi nijinska, anılarında, nijinski'nin "bir kır tanrısının..." koreografisinden sonra rodin'e poz vermiş olmasının da bunda etkili olduğunu belirtir.

 (prömiyerde sahne arkası fotoğrafları, 1913)

nijinski postürleri ve jestleri belirlerken büyük ölçüde, "bahar ayini"nin libretto yazarı, sahne ve kostüm tasarımcısı nicholas roerich'in kendisine gösterdiği imajlardan esinlenmiş: putperest slav kavimlerinin mağara resimleri, ahşap oyma idöller ve bunlardan esinlenerek roerich'in kendi yaptığı tablolarıdır.
ahşap idöllerin üzerine oyulmuş insan figürlerinin baş, kol, bacak ve ayaklarının betimleniş şekli nijinksi’ye koreografisinin nüvesini oluşturan postürleri ve jestleri yaratmasında en başat esini oluşturmuş.
eğrilmiş büğrülmüş bedenleri, içe bakan ayakları ve geriye doğru kırılmış kollarıyla putperest figürler nijinski’nin koreografisinde dizlerin kırılması, başın omuza doğru yana eğilmesi, yüzün profilden gösterilirken omuz duruşunun önden olması ve dirseklerin bedene yapışması gibi postürlere esin kaynağı olmuş.
roerich'in “kadim rusya’nın idolleri” adlı tablosu da yine, “seçilmiş bakire”nin solosunun koreografisinde belirleyici olan görsel malzemeler içinde kabul ediliyor.

(çizimler: valentine gross, 1913)



nijinski’nin “bahar ayini” rus baletleri tarafından sadece sekiz kere sahnelendikten sonra programdan kaldırılır.

diagliyev 1920’de “bahar ayini”ni tekrar sahnelemek istediğinde nijinski artık toplulukta değildir ve ayrıca, dansçılardan hiçbiri koreografiyi hatırlamamaktadır. millicent hodson’a göre nijinski’nin koreografisi tasarlandığı dönem için o kadar aykırı ve avant-gardedır ki, dansçılar bu olağandışı ve yapılması zor hareketleri bir an önce unutmak istemişlerdir.
ayrıca; diagliev ile nijinski'nin arasındaki aşk ilişkisi yüzünden topluluktaki bütün dansçıların prova sürecinde nijinski'ye tavır aldıkları söylentiler arasındadır. bu süreçte nijinski'nin yanında sadece iki isim vardır: nicholas roerich ve nijinski'nin kızkardeşi brodislava nijinska.

nijinski’nin “bahar ayini” koreografisi sahnede 1987 yılında tekrar hayat bulur.
yapıt, koreograf-araştırmacı millicent hodson ve sanat tarihçisi kenneth archer tarafından elde kalan fotoğraflardan, yazılı-çizili belgelerden ve sözlü tanıklıklardan yararlanılarak aslına olabildiğince uygun şekilde yeniden yaratılır.

ilk olarak joffrey balesi tarafından sahnelenen rekonstrüksiyon günümüzde paris ulusal operası, st. petersburg mariinski tiyatrosu, monte-carlo balesi gibi bir çok önemli topluluğunun repertuarındadır.

vaslav nijinski, 1889-1950