william butler yeats'in at the hawk's well adlı oyununu sahneleyen japon koreograf michio ito için maske, 1926
(fotoğraf: mehmet kerem özel, 7 nisan 2023, lille)
geçtiğimiz sezon yurtdışında rastladığım sergilerden beni etkileyenlerden biri, LaM (lille metropolü modern sanat, çağdaş sanat ve art brut müzesi)'ndeki isamu noguchi sergisiydi. retrospektif nitelikli sergi öncesinde adını ve yapıtlarını genel olarak bilsem de, yakından tanımadığım noguchi'nin dünyasına aşina olmamı sağladı.
sergiden çektiğim bütün fotoğrafları paylaşamayacağım, sadece noguchi'nin gösteri sanatları alanında verdiği ürünlere odaklanan salondan izlenimlerimi aktaracağım.
(fotoğraf: mehmet kerem özel, 7 nisan 2023, lille)
noguchi'nin yapıtlarıyla ilk tanışmam, modern dansın kraliçelerinden martha graham'ın yapıtlarıyla tanışmamla eşzamanlı olmuştu. 1990 yılında 18. uluslararası istanbul festivali'ne martha graham dans topluluğu gelmişti. o zaman 96 yaşındaki graham da bizzat istanbul'a gelmiş, selama çıkmıştı. programdaki üç yapıtta (ilk akşamda phaedra, ikinci akşamda errend into the maze ve night journey'de) noguchi'nin sahne tasarımı vardı. graham'ın koreografisinin içimde garip, tanımsız ama büyüleyici duygular yaratmasındaki önemli unsurlardan biri de hiç kuşkusuz noguchi'nin insanlığın ilk medeniyetlerinden kalma gibi duran heykelleri idi.
sergideki noguchi'nin koreograflar ile yaptığı işbirliklerinden örnekler sunan odada da başrol martha graham'daydı. nasıl olmaz; noguchi 30 yılı aşkın bir süre graham'ın 20 küsur yapıtının sahne tasarımlarını hazırlamış.
graham'ın "without isamu noguchi, i could have done nothing. he gave me a sense of inhabited space... always her has given me something that lived on stage as another character, another dancer" sözleri noguchi'nin graham'ın dünyasında ne kadar önemli bir yeri olduğunu birinci ağızdan kanıtlıyor.
noguchi'nin martha graham'ın herodiade isimli yapıtı için tasarladığı üç sahne öğesi: ayna, sandalye, portmanto, 1944.
noguchi bu yapıtla ilgili olarak şöyle yazmış: “bu dansın konusu güzelliğin bozulması, geçen zamanın farkındalığı. dekor üç nesne gerektiriyordu: bir ayna, bir sandalye ve bir portmanto. sahnenin bir kadının özel ortamını oluşturması, onun samimi alanı hissini uyandırması gerekiyordu. gösteride salome aynanın önünde dans eder; kendi kemiklerini, kendi bedeninin iskeletini görür. sandalye kadının omurlarının bir uzantısı gibi davranır. portmanto ise derisinin asıldığı farklı kemikleri çağrıştırır."
(fotoğraf: mehmet kerem özel, 7 nisan 2023, lille)
noguchi 1935'te ilk defa graham'la çalışmaya başlamadan çok önceden itibaren gösteri sanatları alanından sanatçılarla işbirliği içindeymiş. 1926'da japon koreograf michio ito ile, 1932'de ruth page ile çalışmış. noguchi sonraki yıllarda erick hawkins, george balanchine ve merce cunningham gibi modern ve çağdaş dansın diğer öncüleriyle de çalışma fırsatı bulmuş.
ruth page'in edgar allan poe'nun bir şiirinden esinlendiği, darius milhaud'nun müziklerini kullandığı the bells adlı yapıtı için nohuchi'nin karton üzerine guaş ve kalemle yaptığı kostüm çizimleri, 1944.
yapıt 1950 yılında paris'te théâtre des champs-élysées'de sahnelendiğinde noguchi'nin kostümlerinin ve senografisinin fransız basınında ilgi görmemesi üzerine ruth page şunları söylemiş: "new york'ta neredeyse bütün gazeteler muhteşem kilise iskeleti tasarımından söz ediyordu. ancak tek bir paris gazetesi bile benim görüşüme göre dans alanında sahip olduğumuz en büyük tasarımcı olan noguchi'den bahsetmedi."
(fotoğraflar: mehmet kerem özel, 7 nisan 2023, lille)
noguchi'nin erick hawkins'in stephen acrobat isimli yapıtı için tasarladığı sahne öğesi: jungle gym (1947) ve gösteriden fotoğraflar. heykelin dansçı bedenleri için yarattığı mekânsal olanaklar bana oskar schlemmer'in mekânsal bedeni'ni hatırlattı.
(fotoğraflar: mehmet kerem özel, 7 nisan 2023, lille)
noguchi sahne mekânı ile öyle bir ilişki geliştirmiş ki, heykeli nesne olma statüsünden kurtararak, dansçıların ve seyircinin bedenleri ve düşünceleriyle harekete geçen duygularla keşfettikleri, dolayısıyla "dekor olmayan" bir ortama dönüştürmüş. gösteri sanatlarıyla yaptığı işbirliği noguchi'yi yeni bir mekan şiiri icat etmeye yönlendirdi; heykel, dekor değil, duyularla keşfedilebilen, beden ve beden tarafından harekete geçirilen bir ortam haline gelecek nesne statüsünden kurtuldu. dansçıların ve izleyicilerin düşünceleri.
noguchi'nin sahne dekoru kolajları, 1946.
(fotoğraflar: mehmet kerem özel, 7 nisan 2023, lille)
yazımı noguchi'nin kendi sözleriyle bitiriyorum:
"i never subscribed to the idea that sculptures are just sculptures and not something that is a tool. these are symbolic or gestural tools Martha was using. they were an extension of her body."
noguchi'nin martha graham'ın yunan mitolojisindeki medea'ya adadığı cave of the heart isimli yapıtı için tasarladığı örümcek kıyafeti ve yılan, 1946/1983.
alt kısımdaki bronzdan yapılma yılan, dansçının bir ifadesine gönderme yapmaktaymış: sahiplenici ve yıkıcı aşk, yılanın kalbi gibi kendi kendisinden beslenir. bir efsaneye göre aç yılanlar kendi kalplerini yer.
üstteki pirinçten yapılma elbise ise gösterişli ve koruyucu bir zırhı temsil ediyormuş ve medea'nın jason'a söylediği bir cümleye gönderme yapıyormuş: "bana asla elini sürmeyeceksin, çünkü babamın babası olan güneş beni düşmanlardan korumak için bu arabayı vermiştir."
(fotoğraflar: mehmet kerem özel, 7 nisan 2023, lille)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder